Gegevensbronnen voor waarnemers

	Wat is er vanavond aan de hemel te zien? Al sinds 1938 luidt het antwoord daarop: "Dat staat in De Sterrengids!". Decennialang was dit jaarboek de belangrijkste informatiebron, maar in het internettijdperk zijn er websites die door hun grote actualiteit, veelzijdigheid dan wel specialisatie de Sterrengids aanvullen of zelfs overtreffen. Op deze pagina maak ik een persoonlijke keuze uit het grote aanbod; er is zeker niet naar volledigheid gestreefd. In de loop van de tijd hoop ik wel de lijst nog verder uit te breiden. Opmerkelijk detail: kort nadat ik met deze pagina begon is de IMHO interessantste site ter ziele gegaan. Medio oktober 2020 besloot de beheerder annex bedenker van Calsky.com zijn website na 20 jaar plots te sluiten. De te hoge kosten hebben hem tot deze even pijnlijke als plotselinge stap gedwongen. Hopelijk zal ooit iemand anders deze unieke site voortzetten; voor dat geval heeft u misschien nog iets aan hetgeen ik over Calsky had geschreven, te vinden onderaan de pagina.
	Algemeen Hemel.waarnemen.com (HW) is een volledig nederlandstalige site. Hij is op verschillende manieren te gebruiken, bijv. via de overzichten die de belangrijkste hemelverschijnselen van een bepaalde dag, dan wel week, maand of zelfs jaar laten zien. Je kunt ook direct bepaalde interessegebieden selecteren, zoals sterrenkaarten, planeten, meteoren etc. Voor de helderste kometen en planetoiden zijn er opzoekkaartjes. Een belangrijke beperking is dat HW vrijwel alleen verschijnselen behandelt die er vanuit elke plaats in Nederland nagenoeg hetzelfde uit zien: denk aan de eerder genoemde planeten, meteoren en sterrenbeelden. Je kunt geen gegevens opvragen van verschijnselen die sterk afhankelijk zijn van je woonplaats, zoals sterbedekkingen of de overkomsttijden van satellieten (al wordt aan het Internationale Ruimtestation ISS wel aandacht gegeven). HW bestaat sinds 2006 en trekt de laatste jaren (2016-9) drie- tot vierduizend unieke bezoekers per dag. Zowel voor Apple als Android smartphones is een gratis app beschikbaar.
	Traditiegetrouw zijn satellieten de specialiteit van Heavens-Above (HA), al zijn er de laatste jaren ook veel sterrenkundige pagina's bijgekomen. HA bezit een database waarin zowat elke (niet al te geheime) om de aarde draaiende satelliet is op te zoeken; getoond wordt waar en wanneer deze vanuit de waarneemplaats te zien is. Omgekeerd kunt u ook een bepaalde datum invoeren, en u krijgt een lijst met de helderste objecten die die avond zullen overkomen. Speciale aandacht wordt besteed aan het Internationale Ruimtestation (ISS) en aan de Starlink-satellieten (zie elders op deze site), die als treintjes langs de hemel trekken. Vanzelfsprekend werkt e.e.a. alleen nauwkeurig wanneer u uw waarneemplaats via de voorpagina ingeeft (diverse opties); wie meteen aan de slag wil en in Oost-Brabant woont kan deze link gebruiken. In het sterrenkundige gedeelte van de site vinden we de mogelijkheid om een (vooral fraaie) hemelkaart voor de gewenste datum/tijd te maken, die eenvoudig naar een pdf-file is te printen. Voor zon en maan zijn opzoekkaartjes (??) gemaakt; voor de planeten moeten we het enkel met een tabel doen. De helderste kometen en planetoiden kunt u vinden middels interactieve zoekkaartjes, steeds geldig voor 1 bepaalde datum en tijd: niet zo handig wanneer je snel wilt zien welke baan het object de komende weken gaat volgen. Van elk sterrenbeeld is een eenvoudig overzichtskaartje beschikbaar, plus een tabel met de helderste sterren. Sinds 2016 heeft HA een forum op Reddit.com met zo'n 1500 leden. Gebruikers van Android telefoons kunnen de HA App downloaden. De in vele talen (ook NL) beschikbare site krijgt per dag gemiddeld een half miljoen page hits; ruwweg eenderde van Amerikanen.
	De Amerikaan Sebastian Garcia is al sinds 2010 bezig met een project dat tegenwoordig Telescopius heet. Via zijn site krijg je, voor een ingevoerde plaats en tijd, te zien welke objecten op dat moment waarneembaar zijn. Garcia legt hierbij de nadruk op Deep Sky objecten, zoals sterrenhopen en melkwegstelsels. Nuttig voor wie telescoop en/of camera gebruikt, en de Engelse of Spaanse taal machtig is.
	Een Nederlander met de bijnaam Kuuke heeft al sinds 1998 een site waarop hij de sterrenbeelden een voor een behandelt. In de loop der jaren is de informatie flink uitgebreid: per gesternte veel historische informatie en oude kaarten, lijstjes met sterren, bijzondere waarneemobjecten etc. Tegenwoordig zijn er ook (Nederlandstalige) astronomische nieuwtjes, en thematische achtergrondinformatie over bijv. de leden van ons zonnestelsel, gecombineerd met een flink aantal links. Verrassend is het archief over bemande en onbemande ruimtevluchten. Voor de waarnemer is er een interactieve sterrenkaart en wat elementaire informatie, zoals de zichtbaarheid van de planeten, maar duidelijk minder dan bij bijvoorbeeld hemel.waarnemen.com.
	Kometen Het grootste deel van de in de afgelopen jaren voor amateurs zichtbare kometen was pas betrekkelijk kort tevoren ontdekt. Het is daarom verstandig om de ontwikkelingen aan het kometenfront zelf actief te volgen. Comet Chasing geeft maandelijks een beknopt overzicht van de waarneembare kometen: de zichtbaarheid en de te verwachten helderheid in de komende maand worden in tabellen gepresenteerd. De opzoekkaartjes (te downloaden als pdf-file) zijn goed bruikbaar. De kometenfanaat Seiichi Yoshida behandelt in zijn wekelijkse overzicht zelfs de allerzwakste kometen. Hij verzamelt voor elk exemplaar de gemeten helderheden, zet de waarden in een grafiek, en komt op grond van modelberekeningen tot een voorspelling van het verloop van de helderheid. De hemelkaartjes op zijn site zijn niet geschikt om de kometen mee op te zoeken; u vindt betere op de andere, genoemde sites. Comet Charts beperkt zich vrijwel helemaal tot opzoekkaartjes. Deze zijn gedetailleerd (veel zwakke sterren), maar beslaan slechts een klein stukje van de hemel: niet direct iets voor de visuele waarnemer, maar prima geschikt voor mensen met een verrekijker of telescoop. Last but not least een site die ik pas zeer recentelijk heb ontdekt, maar al meer dan drie jaar bestaat. De Nederlander Gideon van Buitenen heeft een (Engelstalige) site opgezet met veel informatie voor elke waarneembare komeet: naast overzichts- en detailkaartjes voor het opzoeken en een grafiek met voorspelde en waargenomen helderheden ook een interaktieve 3d-simulatie van de omloopbaan van de komeet.
	Diversen Misschien wel de gemakkelijkste vorm van waarnemen: Satflare laat je meekijken met de camera's van het ISS hoe de wereld met 8 km/sec onder je door trekt.
	Om later op te nemen? Veranderlijke sterren; sterbedekkingen?
	Verdwenen Let op: deze site is niet meer te bezoeken. CalSky werd opgericht door de Zwitser Arnold Barmettler, een voormalig onderzoeker van ruimtevaartorganisatie ESA. Al in 1999 - het jaar van de Grote Europese Zonsverduistering - runde hij een website met als doel getalsmatige informatie te verschaffen aan amateurwaarnemers. De opzet van "The Calculated Sky' is in de loop der jaren weinig veranderd. Bezoekersaantallen zijn niet direct te vinden; op willekeurige momenten zie ik in de orde van 100 simultane gebruikers. Vanwege de drukte mag men slechts een beperkte tijd (ca 40 min per sessie - of per dag?) op de site actief zijn. Nieuwe gebruikers dienen, na het klikken op 'Setup', allereerst de keuze te maken tussen de duits- en de engelstalige versie van de site. Voor een effectief gebruik van de site dient de woon- dan wel waarnemingsplaats te worden ingevoerd. Dit kan o.a. door het intypen van geografische coordinaten, het kiezen uit een lijst met steden (per land), of het klikken op een interactieve landkaart. Om te vermijden dat de gebruiker te weinig dan wel te veel antwoorden op zijn vragen krijgt, dient hij vooraf zijn kennis/belangstellingsniveau (4 gradaties) in te vullen. Tot de (gratis) opties behoren de mogelijkheid tot registratie en het ontvangen van e-mail alerts, die de gebruiker tijdig op bepaalde hemelverschijnselen attenderen. Bovenaan elke pagina vinden we een menubalk met een tiental opties; na het klikken op elk daarvan verschijnt een rij met tenminste een handvol sub-opties. Wanneer u al deze mogelijkheden tegelijk op één beeldscherm wilt zien kunt u het beste - we zitten nog steeds in hoofdoptie 'Setup' - op 'Table of Contents' drukken. Vanzelfsprekend is het aantal opties te veel om te behandelen; ik zal me tot enkele beperken. De 'Celestial Calender' maakt voor u een gepersonaliseerd astronomisch maandoverzicht, dat gelijkenis vertoont met de welbekende Maandoverzichten in De Sterrengids. U kunt vooraf aanvinken welke van de tientallen categorieen gebruikt moeten worden om uw kalender samen te stellen. De tabs zon, maan en planeten spreken voor zich. Voor bezitters van grotere telescopen wordt gesimuleerd hoe de planeten Mars en Jupiter (met Grote Rode Vlek en manen) zich in beeld vertonen. Opzoekkaartjes voor een groot aantal planetoiden, kometen en 'deep sky'objecten zijn uitgebreid aan te passen (datum/tijd, schaal etc). Aan de (kunstmatige) satellieten die om de aarde draaien wordt royaal aandacht gegeven. Op verschillende manieren kunt u de satelliet van uw interesse selecteren. Voor het gekozen object wordt, voor het gewenste tijdsinterval, een tabel gemaakt met de passages over uw woonplaats. Ook hier zijn weer interactieve opzoekkaartjes beschikbaar: zij tonen u de baan van de satelliet tegen de achtergrond van de sterren, maar naar mijn mening gaat het bedienen van de opties (bijv. inzoomen) van de niet echt fraaie kaartjes een beetje omslachtig. Veel speciale categorieen: geostationaire, opflitsende, tuimelende en binnenkort neerstortende satellieten.