Hesiodus-straal op de maan

In De Sterrengids van 2022 (p. 16-7) werd voor het eerst aandacht besteed aan de zg. Hesiodus-straal, een lichtverschijnsel op de maan.

Hesiodus is een ca 45 km grote, vrij onopvallende krater ten zuiden van de Zee der Wolken (Mare Nubium). Hij deelt zijn westelijke wand met zijn rechter buurman Pitatus, een grote walvlakte met een diameter van ca 100 km.

Iedere maand opnieuw komt in de krater Pitatus de zon op wanneer de maan ongeveer 9 dagen oud is (dus 9 dagen na Nieuwe Maan). Terwijl Pitatus al bijna geheel in het zonlicht baadt, is de bodem van Hesiodus nog onverlicht. Echter, door een kloof in de gemeenschappelijke kraterwand zal op een zeker moment licht vallen op de bodem van Hesiodus. U ziet dan in deze krater een smalle, Oost-West gerichte lichtstraal, die in 1-2 uren steeds breder wordt. In de nacht van 19 op 20 jan 2024 zal dit verschijnsel te zien zijn, waarschijnlijk rond 1 uur.

Hiernaast ziet u, hoe de maan (9 dagen oud) er rond het tijdstip van 'de straal' ongeveer uit zal zien in een kleine amateurtelescoop. In de gele ellips ziet u Hesiodus links, en rechts de veel grotere Pitatus. Gebruik een sterke vergroting - ziet het beeld er tenminste zo duidelijk uit als in de inzet rechtsonder? Dan kunt u proberen de straal waar te nemen.

Op de avond van 30 maart 2023 heb ik voor het eerst geprobeerd bij redelijke omstandigheden een waarneming te doen. Het verschijnsel was door het Robinson Lunar Observatory - nee, geen familie - berekend (klik op de Hesiodus-regel) voor 22.20 u MEZT. Omdat het weer niet zo veelbelovend was heb ik alleen mijn lichte 11 cm Newton buiten gezet, en niet geprobeerd om foto's te maken. Bij het waarnemen heb ik de volgende aantekeningen gemaakt.

21:30 Op de kraterwand van H. is tegenover P. een lichtstipje te zien.
21:53 Het stipje is groter geworden.
22:03 Over (bijna) de halve kratervloer van H. is een lichtstreep te zien.
22:15 De lichtstreep loopt over zeker de halve krater.
22:25 Onveranderd.
22:43 Idem, met nu een lichtpuntje aan de andere zijde van H.
22:57 De lichtpunten zijn misschien iets dichter bij elkaar.
23:15 Lichtspoor misschien iets breder.
23:37 Nog dichter bij elkaar?

Wanneer ik mijn waarneming vergelijk met de foto op deze APOD-pagina moet ik concluderen dat ik het verschijnsel niet overtuigend gezien heb. Allereerst was er dunne bewolking, en het had zeker geholpen wanneer ik mijn grotere telescoop had opgesteld; de gebruikte vergroting van 90x was m.i. te laag. Wellicht krijg ik dit jaar nog een nieuwe kans.